تأملی بر حکمرانی هوش مصنوعی

در یک همایش اطلاعاتی در فلوریدای آمریکا در این باره اعلام کرد که این آژانس اطلاعاتی در نظر دارد در آینده‌ای نه چندان دور، تمامی جاسوس‌های انسانی و مامورهای خارجی خود را بازنشسته کرده و به جای آن از روبات و ماشین‌های مبتنی بر هوش مصنوعی پیشرفته استفاده کند.[i] در این یادداشت ابتدا معرفی کوتاه و اجمالی از هوش مصنوعی انجام خواهد شد. سپس به طور مختصر با بررسی برخی از نقل قول‌ها و گزارش­ها، تذکری بر اهمیت هوش‌مصنوعی در قدرت جهانی کشورها و مسئله حکمرانی آن داده خواهد شد.
در یادداشت‌های بعد به طور دقیق‌تری بر ضرورت و اهمیت، چیستی و چگونگی حکمرانی هوش‌مصنوعی پرداخته خواد شد.

هوش مصنوعی[ii]
هوش مصنوعی به عنوان یک حوزه علمی و فناوری، از دهه 1950 میلادی شروع شد. در آن زمان، ایده هایی برای ساخت ماشین های هوشمند وجود داشت اما توسعه آنها به دلیل محدودیت منابع پردازشی و داده ها، با موفقیت همراه نبود. جان مکارتی نخستین کسی بود که واژه هوش مصنوعی را در سال 1956 به‌ کار گرفت. در سال 1970، اولین کنفرانس مشترک بین المللی در مورد هوش مصنوعی در واشنگتن دی سی برگزار شد.[iii]

برخی از کاربردهای هوش مصنوعی[iv]:



هوش، سازوکاری برای فهم و دانستن جهان و انسان است. هوش طبیعی با ایجاد هوش مصنوعی درصدد است که بر جهان سیطره یابد. در هوش مصنوعی سه اصل یادگیری، حل مسئله و تصمیم گیری وجود دارد که آنها را با مدل محاسباتی انجام می‌دهد.[v] هوش مصنوعی ابزار عملیاتی برای ‏هوش طبیعی است. این هوش هرچند عمل هوش طبیعی را شبیه‌سازی می‌کند، اما این همان نیست و ساختار، ماهیت و کارکردهای این دو هوش به کلی با یکدیگر متفاوت و ناهمسان هستند.[vi]

مروری کلی برتاریخچه‌ی هوش مصنوعی:[vii]

در جدول زیر برخی از تعابیر مربوط به هوش مصنوعی آورده شده است:[viii]


هوش مصنوعی پیشرفته می‌تواند نقش مهمی در حل مشکلات جهانی موجود از تغییرات آب‌وهوایی گرفته تا تنش‌های جهانی ایفا کند. هوش مصنوعی پیشرفته به ‌طور شگفت‌انگیزی می‌تواند به ارتقای سلامت، شادی، رفاه، علم و خودفهمی کمک کند.[ix]

تأملی بر اهمیت حکمرانی هوش مصنوعی
حکمرانی هوش مصنوعی درواقع مطالعه چگونگی مدیریت گذار به سیستم‌های هوش مصنوعی پیشرفته با توجه به ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، نظامی، حکومتی و اخلاقی است.[x] تمرکز بر بازیگران، فعالان و اثرگذاران دانشی و سیاستی، همچنین دقت به منظر ورود هرکدام از این نقش­آفرینان که دارای چه منافعی هستند، چه ادراکی از موضوع دارند و چه هدفی را دنبال می­کنند.
هوش مصنوعی همه‌ی قدرت حکومت آینده است و شاید همه‌ی آینده بشر با هوش مصنوعی رقم می‌خورد.[xi]
همانطور که پوتین در جمع دانش‌آموزان روسی ذکر کرد، تولید هوش مصنوعی فرصت­ها و تهدید خارق العاده­ای را پیش رو می گذارد که پیش بینی کردن آن سخت است. هوش مصنوعی تنها برای آینده روسیه نیست بلکه آینده بشر را رقم می زند. کسی که در زمینه هوش مصنوعی سرآمد باشد بر جهان حکمرانی خواهد کرد.[xii]
مقام معظم رهبری نیز در آبان 1400، در دیدار با نخبگان، از هوش مصنوعی به عنوان یک مسئله‌ی مهم و آینده‌ساز نام بردند و تاکید فرمودند:« این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو 10 کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.»[xiii]موضوعی که بار دیگر در چهاردهم خرداد امسال نیز تذکر دادند: در دوران هوش مصنوعی و پیشرفت‌های علمی، نمی‌شود با همان شیوه‌ها و ابزارهای چهل سال قبل کار کرد. ابزارها باید متناسب با زمان انتخاب شوند.[xiv]
امروزه هوش مصنوعی نه تنها به عنوان دانشی نوین بلکه به عنوان عاملی در جهت افزایش قدرت و ثروت جوامع مختلف، مورد توجه کشورهای جهان قرار گرفته است.[xv]
طبق گزارش شرکت پرایس‌واترهاوس‌کوپرز[xvi] تاثیر بالقوه هوش مصنوعی در آسیا در سال 2022بالغ بر 320 میلیارد دلار بود.[xvii]
تصویر زیر گزارش شرکت PWC[xviii] در مورد وضعیت اقتصادی متاثر از هوش‌مصنوعی جهان است.[xix]

برای ورود محتوایی به مسائل حکمرانی هوش مصنوعی، باید تعریفی متناسب به موضوعات و مسائل هوش مصنوعی در ضمن تعریف حکمرانی اشاره کرد. اما از آنجا که مفهوم حکمرانی از مفاهیم پیچیده و دارای تعاریف متنوع و متعدد است، به اجمال تعریف ذیل را می­پذیریم:
توجه به خواست‌ها و استفاده از ظرفیت‌های نهادها و گروه‌های غیر حکومتی در کنار نهادهای حکومتی به‌منظور تسهیل دسترسی به اهداف حاکمیتی که به دنبال اعمال حاکمیت خود و در نظر گرفتن سه عنصر اصلی، یعنی"سرزمین"، "مردم" و "حکومت" است.[xx]
از این رو سرزمین در فضای هوش مصنوعی، همان شبکه و بستر فناوری اطلاعات و ارتباطی هست که در آن زیست می­شود و حتی کم­کم به سمت ایجاد یک فضا و دنیای جدیدی مثل متاورس حرکت کرده است. مردم در این توصیف حکمرانانه از هوش مصنوعی همان کاربران دنیای فضای فیزیکی و یا آواتارهای فضای مجازی و متاورس هستند. و همچنین حکومت در این نوع تناظر، شرکت­های بزرگ حوزه هوش مصنوعی اند که کاربران مجبور به تبعیت می­باشند و همه قوانین مبتنی بر منافع آن­ها و در قلمروی سرزمینی اینترنت بنا شده است.
امیداست که مجالی حاصل شود و در یادداشت های آتی به ابعاد حکمرانی، ظرفیت­های حکمرانی، سطوح حکمرانی، سوالات اساسی حکمرانی، بازیگران اصلی حکمرانی و چگونگی حکمرانی هوش مصنوعی به عنوان مهمترین فناوری آینده فضای مجازی بپردازیم.